Zmiana krajobrazu jezior chodzieskich na przestrzeni lat

Wstęp

Współczesne przemiany krajobrazu nadjeziornego są zjawiskiem złożonym, łączącym uwarunkowania naturalne i społeczne. Jeziora stanowią bowiem ważny element środowiska przyrodniczego i rekreacyjnego, ale są też wyjątkowo wrażliwe na zmiany warunków zewnętrznych. Jak podkreśla dokument planu ochrony środowiska gminy Chodzież, „jeziora stanowią element środowiska przyrodniczego najbardziej wrażliwy i szybko reagujący na wszelkie zmiany warunków naturalnych”

Wprowadzane do wód zanieczyszczenia kumulują się w akwenach, przyspieszając proces eutrofizacji nawet po ustaniu dopływu zanieczyszczeń.

Obszar badań obejmuje jeziora leżące w gminie miejskiej Chodzież (woj. wielkopolskie). W granicach miasta znajdują się trzy główne akweny: Jezioro Chodzieskie (zwane także Jez. Miejskim) – największe (ok. 115,6 ha), Jezioro Strzeleckie (ok. 17,7 ha) oraz Jezioro Karczewnik (ok. 34,5 ha) – o łącznej powierzchni około 167,8 ha. Wszystkie są typowymi jeziorami polodowcowymi doliny Środkowej Noteci (Jez. Chodzieskie i jez. Karczewnik mają kształt owalny, Strzeleckie – podłużny).

Jeszcze w XIX i na początku XX wieku tereny otaczające akweny stanowiły głównie obszary rolne, łąki i lasy, zaś zabudowa ludzka i obiekty rekreacyjne były nieliczne. Dopiero w okresie międzywojennym zaczęto rozwijać infrastrukturę turystyczną nad jeziorami. Przykładem jest kompleks rekreacyjny „Łazienki Chodzieskie” powstały w 1929 r. nad wschodnim brzegiem Jeziora Chodzieskiego. Obiekt ten (hotel z przystanią) świadczył o rosnącym znaczeniu funkcji wypoczynkowej akwenu. Do lat 50. XX w. linia brzegowa zachowała jednak w dużej mierze naturalny charakter – nad większością odcinków ciągnęły się tereny zielone i fragmenty lasów.

Znaczne przekształcenia krajobrazu nastąpiły po II wojnie światowej, zwłaszcza w drugiej połowie XX wieku. Procesy urbanizacji i rozwój rekreacji silnie wpłynęły na zagospodarowanie terenów przyjeziornych.  Podobne trendy zaobserwowano także przy pozostałych jeziorach: otoczenie Jeziora Karczewnik pozostało w większości zielone (łąki, lasy, stawy rybne), ale pojawiło się przy nim niewielkie kąpielisko po stronie wschodniej.

Z kolei Jezioro Strzeleckie – najmniejsze z nich – nie doczekało się rozbudowanej infrastruktury turystycznej; jego brzegi pozostały niemal niezmienione, poza skromnym kąpieliskiem od strony północnej.

 

Jezioro Miejskie

Jezioro Miejskie (Chodzieskie), jest największym z trzech jezior. Jest to jezioro  przepływowe,  położone w granicach naszego miasta.

Jego powierzchnia według naszych źródeł wynosi od 104 do 115 ha. Średnia głębokość jeziora sięga 3,1 m, a głębokość maksymalna  do 6,7 m.  Wokół jeziora znajdują się trzy stanice żeglarskie, stanica wędkarska i stanica WOPR z małą plażą i miejscem wodowania łodzi, a w pobliżu obiekty o funkcji rekreacyjno-sportowej, takie jak kryta pływalnia, korty tenisowe, stadion piłkarski. W głąb jeziora wchodzi też niewielkie molo i z tego miejsca latem kursuje „Chodzieżanka”. Obok restauracji „Łazienki” z prywatną plaża, która dawniej pełniła funkcje kapieliska miejskiego, wybudowano kolejne miejsce wypoczynku i kąpieli z większą linią brzegową samej plaży.  Na jeziorze i w jego najbliższym otoczeniu organizowane są imprezy sportowe i rekreacyjne, m.in. Motorowodne Mistrzostwa Świata, Mistrzostwa Polski w Triathlonie i imprezy okolicznościowe, takie jak koncerty i festyny. Jezioro Miejskie otacza urokliwa promenada z deptakiem idealnym do popołudniowych spacerów i rekreacji. 

Ostatnimi czasy uzyskano na nią dotację z funduszy unijnych w wysokości 3,1 mln zł, a na ten cel z budżetu miasta przeznaczono ponad 2 mln zł. Wiosną 2010 r. rozpoczęto prace inwestycyjne pod jej budowę, a 1 października 2011 r. w okolicy mola odbyło się uroczyste zakończenie i oddanie do użytku jednej z największych miejskich inwestycji ostatnich lat. Promenada w całości mierzy około 4,6 km. Ścieżka pieszo-rowerowa ma szerokość od 2,5 do 5m, jest oświetlona, a na jej trasie w wielu miejscach znajdują się ławeczki.

W roku 2022 poprawiono kolejny fragment promenady od strony Rataj, aż do zejścia na promenadę od ulicy Świętokrzyskiej w Chodzieży.

Promenada cieszy się dużym powodzeniem u mieszkańców miasta i turystów odwiedzających Chodzież. Na promenadzie są ogródki piwne, lodziarnia i wypożyczalnia sprzętu wodnego. 

Przez jezioro przepływa rzeka Bolemka, która łączy to miejsce z jeziorem Karczewnik, a następnie z Notecią. Źródło rzeki Bolemki znajduje się w lesie w pobliżu ul. Świętokrzyskiej oraz Rów Konstantynowski, co sprawia, że otoczenie jeziora jest pełne naturalnych uroków.

Równolegle z procesami urbanizacyjnymi prowadzone były działania mające na celu ochronę i poprawę jakości środowiska jezior. Do najważniejszych należy skierowanie ścieków komunalnych do odpowiednich oczyszczalni oraz odseparowanie instalacji – obecnie do Jeziora Chodzieskiego trafiają wyłącznie wody opadowe z kanalizacji deszczowej, natomiast ścieki bytowe są przekierowane poza system akwenów miejskich.

Ponadto od 2004 r. na Jeziorze Chodzieskim działa aerator pulweryzacyjny – urządzenie mające na celu napowietrzanie dolnych warstw wody i wiązanie nadmiaru fosforu. W roku 2020 aerator uległ uszkodzeniu, a jego wpływ na stan jakości wody okazał się znikomy.

Inwestycje te wpisują się w szerszy kontekst realizacji krajowych i unijnych przepisów ochrony wód (np. Ramowa Dyrektywa Wodna).  Mimo tych zabiegów badania monitoringowe wskazują na utrzymujący się słaby stan ekologiczny Jeziora Chodzieskiego. W analizie Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska z lat 2016–2019 wszystkie kluczowe wskaźniki uległy pogorszeniu, co pozwala stwierdzić, że jakość wód tego jeziora się pogorszyła.

Na podstawie badań przeprowadzonych przez WIOŚ w Pile dokonano oceny jakości wód jeziornych. Jezioro Miejskie otrzymało ocenę “stan zły” (badania z 2010 r.)  Planowane jest uzyskanie II klasy czystości wód w jeziorze miejskim. Jest to trudne do uzyskania przez położenie geograficzne (najniżej położone z wszystkich), mimo to wody tego zbiornika należy chronić przed zanieczyszczeniami oraz często występującym zjawiskiem przyduchy m.in. poprzez tworzenie stref buforowych (pasów zieleni i zadrzewień), wzdłuż cieków i brzegów jezior tak, aby obiekty zlokalizowane w pobliżu nie przyczyniały się do zanieczyszczania wód.

Before After
Before After
Before After

Jezioro Strzeleckie

To jezioro jest typowym przykładem rynnowego jeziora polodowcowego – długie, wąskie, otoczone stromymi, zalesionymi brzegami. Jest najmniejszym powierzchniowo jeziorem w Chodzieży – od 17ha do około 18ha. Miejskie wodociągi w Chodzieży częściowo czerpią wodę z tego właśnie źródła przy ujęciu na ulicy Chopina, stąd wymagane jest uzupełnianie stanu wody poprzez przerzut wody powierzchniowej z kanału Struga Borka do Jeziora Strzeleckiego- maksymalnie 190 tysięcy m3 wody na rok.    

Południową część otaczają rozległe tereny bagienne, przez które jezioro jest hydrologicznie połączone ciekami wodnymi z jeziorem Karczewnik.
W północnej części akwenu, w bezpośrednim sąsiedztwie drogi krajowej nr 11, zlokalizowano niewielkie kąpielisko rekreacyjne.
Wzdłuż wschodniego brzegu przebiega wytyczona trasa spacerowa, umożliwiająca obserwację naturalnych walorów krajobrazowych obszaru. O dawnym krajobrazie Jeziora Strzeleckiego możemy dowiedzieć się jedynie ze starych zdjęć i pocztówek oraz opowiadań osób pamiętających tamte czasy. Dawniej nad północnym brzegiem była czynna restauracja „Zamek wodny”, następnie obiekt ten został przekształcony w budynek mieszkalny, by aktualnie stać się pustostanem. Przy jednym z brzegów znajdowała się również przystań rybacka, której dzisiaj już nie ma. Dookoła jeziora dostępny był szlak spacerowy, ale aktualnie dostępny jest tylko ten przy wschodnim brzegu, który został zrewitalizowany. Zachodnia część od strony pałacu, a obecnej restauracji „Straszny Dwór” uległa naturalnej degradacji przez niekontrolowany wzrost roślinności.  

W oparciu o badania przeprowadzone w 2005 roku wody jeziora zaliczono do III klasy czystości i II kategorii podatności na degradację (2005). Rok później Jezioro strzeleckie awansowało do II klasy czystości (2006). Brak dalszych informacji o zmianie klasy czystości tego jeziora. 

 

Before After
Before After
Before After
Before After

Jezioro Karczewnik

Jezioro Karczewnik to kolejny malowniczy zbiornik wodny położony w Chodzieży. Jest to jezioro polodowcowe o charakterystycznym kształcie oczka polodowcowego. Od zachodu jezioro jest połączone ciekiem wodnym z Jeziorem Strzeleckim, a od strony północnej rzeką Bolemką z Jeziorem Chodzieskim. 

Na wschód od jeziora przebiega linia kolejowa nr 354, łącząca Piłę z Poznaniem.

Powierzchnia zwierciadła wody wynosi ok. 35ha. Wysokość lustra wody znajduje się na poziomie około 60,8 m n.p.m. Średnia głębokość jeziora to 3,8 m, natomiast maksymalna głębokość wynosi 6,5 m.

Obrzeża jeziora to łagodne zbocza porośnięte lasem mieszanym. Na brzegach dominują trzciny i sitowie. Jezioro Karczewnik jest idealnym miejscem do owocnego połowu ryb – występują tam leszcze, karpie, płocie, okonie, węgorze czy liny. Jezioro jest systematycznie zarybiane. Dawniej w bliskim sąsiedztwie jeziora nie istniały widoczne dzisiaj stawy rybne, w późniejszych czasach dokonano ich wykopania, pozornie powiększając jezioro. Ponadto chodzieskie Jezioro Karczewnik to wyjątkowo urokliwy akwen, przy którym znajduje się piaszczysta plaża, stanowiąca popularne miejsce letniego wypoczynku i rekreacji. Pierwotnie szeroka na 50 metrów, w roku 2024 została zrewitalizowana i znacznie poszerzona. 

Before After
Before After

Podsumowanie

Przekształcenia zagospodarowania przestrzennego wokół akwenów są nierównomierne: zdecydowanie najbardziej widoczne widać je na terenach nad Jeziorem Chodzieskim, nieco mniejsze nad Karczewnikiem, a najmniejsze przy jez. Strzeleckim.

Tym samym można jasno stwierdzić, że zmiana krajobrazu głównie przez urbanizację ma wpływ na jakość wód, mimo podejmowanych starań by zachować jak najwyższą jakość wód. 

Bibliografia

  • https://pl.wikipedia.org/wiki/Jezioro_Strzeleckie_(powiat_chodzieski)
  • https://www.gochodziez.pl/content/jezioro-strzeleckie
  • http://chodziez.tak.pl/atrakcje/jezioro-strzeleckie/
  • http://web.archive.org/web/20070119151924/http://www.poznan.pios.gov.pl/publikacje/raport2005/raport2005.pdf
  • https://poznan.wios.gov.pl/monitoring-srodowiska/publikacje-wios/stan-srodowiska-w-wielkopolsce-w-roku-2006/
  • https://tetnoregionu.pl/chodziez-przerzut-wody-do-jeziora-strzeleckiego/
  • https://wielkopolska.travel/jezioro-chodzieskie/
  • https://samorzad.gov.pl/attachment/17b6d19b-89ee-4350-b7f6-467e36715970
  • https://www.prawomiejscowe.pl/api/file/GetZipxAttachment/294/1869914/

© 2025 CSW | I Liceum Ogólnokstałcące im. św. Barbary w Chodzieży 

Opiekun dydaktyczny Damian Kostarczyk i uczniowie biorący udział w projekcie